I
--Mamana ka gayud kang Pael? Palandunga baya pag-ayo, Koring. Ang kaminyoon dili butang nga katiaw-tiawan, dili bulak sa usa da ka adlaw; maoy usa ka panaghiusa hangtud sa kahangturan, usa ka kinabuhi nga,bisan mapintas ug mapait, pilit gayud nga imong antuson.
--Nalibog kining ulo kó, Kolas. Unsay akong buhaton nga humana man magsabut sila si Nanay ug si Iyo-Miroy aron kaming duha si Pael kaslon sa umaabut nga bulan? Dili ba sultihón na kaayong daku kong akó mosibog ug dili ba kaulawan sa akong mga ginikanan ang akong pagsalikway kang Pael tapus namo dawata ang ilang bugay nga sapi, kabaw ug karromata? Pastilįn ning pagkabutanga! (mihilak ang nagsulti ug unya, tapus ang pila ka gutlo, daw bag-ong nahigmata, mituaw punó sa kaisog) Apan, ada: padayonon kó ang pagpamana, antuson kó ang tanang umaabut, ipalaglag kó ang akong dungog aron sa pagluwas sa dungog sa akong ginikanan. Mag-antus kay palad ... Ikaw bitaw! ... Ikaw da gayud ang nakaingon....Ug mihilak pagbalik ang dalagang nagsulti. Nagbakho.
II Magbabasa: buut ka tingali mangotana kong kinsa kini silang nagsulti. Tug-anan ko ikaw, apan ayaw pagsaba. Ang lake, usa kaambungan olitawo, mao si Kolas, ug ang babaye, usa ka maanyag nga bulaksa tanamang sugboanong maó si Koring (Socorro). Buut ka, magbabasa, mamati sa ilang panagsulti? Mahimo. Nunot kanako sa pagsuot sa usa ka malabong kasagingan ug paghinay sa imong lakang aron dili kita hialingatan. Anaa ang duruha ug pamation ta.
--Koring, ayaw paghilak. Tan-awa akó kay, bisan lain na ang tagiya sa imong kasing-kasing, ang katahum ug kainit sa imong tinan-awan, nakapukaw sa akong kalag sa mga matam-is nga handumanan. Matuod akó ang sinugdan sa imong kagul-anan ug tingali tungud kanako ikaw mamana sa usa ka tawo nga bagos ug dili makabuhi kanimo. Apan pamati una: kong akó ang sinugdan sa imong mga kasakit, ngano man nga dili mahimo usab nga sinugdan sa imong kalipay? Kong atong paninguhaon, ang kabulahanan nga atong nausik, ato gihapong igkita.
--Unsaon pagpaagi?--misuna si Koring.
--Unsaon? Masayón da, kaayo: maguli kita, maghinigugmaay kita pagbalik, ug talikdan mó si Pael.
--Ang among kaminyoon, unsaon na man lamang?
--Biyaan ug dili ipahinayón. Kong ikaw mituo nga sa mga kamut ni Pael dili ka mabulahan, unsay katungdanan mó sa pagminyo kaniya? dili ba maoy usa ka hikog ang pagpamana sa usa ka tawo nga wala higugmaa?--Apan Kolas, si Nanay, ang nagasto ni Pael, ang ilang bugay... biyaan ba lang nako?
--Biyai ang tanan!--nangisog si Kolas--Ang imong Kolas makakitį pagbahandi nga labaw nianang tanan nilang gihaylo kanimo, ug kong ikaw mailo sa mga pagpangga sa imong ginikanan, palandunga nga duna pay usa ka kinabuhi nga mounong ug magmanggad kanimo hangtud sa inigkanaog mó sa lubnganan: kana dili lain kong dili akó.
--Nakita na bitaw!--mitubag si Koring--Dihay panahon nga ang mga kasakitan ug kalipayan sa imong kasingkasing maoy kasakitan ug kalipayan sa ako; dihay panahon nga gihigugma kó ikaw ug gipanggasama sa pagpangga kó sa akong kinabuhi; apan, ikaw, ikaw--lake sagihapon!--gitalikdan mó akó ug gipalabi mó si Ansat. Ug karon, kinsay makapasalig nga kining imong pagsangpit kanako dili usa ka limbong?
--Limbong? buut kag kamatuoran karon dayon?
Niini, si Kolas misibog ug dihay gikuot sa iyang hawak; usa ka kalit ug masigang kilat mihayag ug nakita ni Koring ang kidlap sa usa ka baraw nga gibit-bit ni Kolas. Buut unta siya modagan tungud sa kalisang,apan gipugngan ni Kolas ug giingon:
--Ugma sa gabii, sa ika 10 ang takna, makigkita akó kanimo pagusab ning dapita. Mahimo ba?
--Ang tanan mahimo tungud kanimo!--mitubag nga maisugon si Koring. Mikilat pagbalik ug sa taliwala sa kasagingan nakita ang usa ka babaye ug lake nga nagbulag paglakat.
III Kinahanglan saysayan kó ang magbabasa sa kaagi ni Kolas ug ni Koring. Kini sila nanaghigugmaay. Usa ka tuig ang ilang panaghigugmaay ug tapus ning panahona, sila nagbulag. Gitalikdan ni Kolas si Koring ug gipalabķa niya si Ansat, usį ka dalaga sa balangay. Si Koring, tungud sa iyang kaligotgot, nanumpa nga manimalus.Ug miabut tuod ang higayón sa pagbalus. Giolitawohan siya ni Pael, usa ka tawo nga kulongó, bastos nga maglihók-lihok, bagos ug nagsalig lang sa kabilin sa iyang inahan. Si Pael dili takus kang Koring;daku kaayog kalainan silang duha. Si Koring maoy usa ka manolonda; si Pael usį ka kataw-anang tawo-tawo nga nabantug sa pagkakuwanggol. Apan gibuut ni Koring aron lang sa pagpanimalus kang Kolas.Ang mga ginikanan ni Pael naibog kaayo kang Koring ug maó nga ilang gipanlimbasogan aron si Koring mahimong asawa sa ilang taspukang Pael. Tungod niini, gihimo dayon ang sayud ug ang bugay, bisan wala pay kasal, gihatud pagdali-dali sa balay sa mga ginikanan ni Koring. Maó kini, sa daklit, ang ilang kaagi.
IV Gabiing mangitngit. Maó pay paghagtok sa ika 10 ang takna. Pila da ka buok ang bitoon sa Langit. Nagpangilat gihapon. Sa layó, nadungog ang malanoyng lanog sa usa ka kitara inawitan sa usa ka tingog nga masulub-on daw sinakit sa gugma. Kinsa siya? Wala hibaloi. Kaha maoy pumopuyo sa usa ka diyutayng payag nga nagdamgo sa katam-isan sa iyang hinigugma. Kaha usa ka kabus nga magdadaró nga nahinumdum sa larawan sa iyang pinalangga ug, tugob sa kakapoy ug kasubó, migamit sa matagming tulonggon, aron moduyog sa iyang mga kamingaw. Kadtong gabhiona, maó ang gisaad ni Koring ug ni Kolas, aron sila magtagbo pagusab sa kasagingan nga anaa sa luyó sa balay ni Koring. Sa taliwala sa kahilum niadtong dapita, usa ka tingog nabati:
--Koring!
--Akó, Kolas.
--Buut ka nga atong hikaplagan ang himaya sa kinabuhi?--nangotana dayon si Kolas--Buut ka nga maato ang langit, ang matuod nga kalipay ning kalibutan? Nunot kanako. Karong gabii biyaan mo ang imong kaugalingon ug magpakasal kita sa atubangan sa Juez de Paz sa Minganilla ugma sa buntag. Ang tanan hinikay na; hangtud ang imong"partida de bautismo" ania na. Duna nay automobil nga sinabut. Buut ka?
--Nga akó mokagyo? Dili, dili mahimo. Buhat kana nga kaugalingon sa mga walay ulaw. Akó nahagugma kanimo, akong nabati nga gawas kanimo,walay kalipay kining kasingkasing. Akó wala mahagugma kang Pael ug kong siya akong gibuut, dili tungud kay may gugma akó alang kaniya, kong dili aron sa pagpanimalus kanimo. Apan ayaw akog tabana, ayaw akog pakaulawi sa katawhan. Salig nga akó dili maminyo kang Pael bisan pa magdapat ang langit ug ang yuta. Akó kay imong gisakit, akó kay imong gitukmod sa kahiladman sa mga kagulanan, tahura intawon ug ayaw pasipad-i. Kong ikaw nahagugma kanako, kong matuod ang pulong mó nga imo nang gibiyaan si Ansat, kong ikaw buut moluwas sa akong mapintas nga kahimtang, pangayoon ko kanimo nga luwason mó ako sa maligdong ug matarung nga paagi ug dili mo pakaulawan ang akong banay.
Si Kolas wala makatingog, midukó ug unya miyanghag sa pagtuaw:
--Koring, ikaw maoy usį ka manolonda, usa ka langitnon ... Nan,unsa may atong buhaton karon?
--Ang maayong buhaton maó ang paghulat. Kong ikaw may pagsalig kanako, hulat sa akong pulong ug karon pauli na lang una.
Ug nanagbulag sila. Si Kolįs mipauli padulong sa ila, ingon man si Koring.
V Hapit na ang kasal ni Koring ug ni Pael. Si Koring, tugob sa kasakit, miduol sa sulatanan ug nagsulat ning mosunod:
Sugbo,
10 Mayo, 1916.
G. Rafael Errante,
Dinhi.
Maayong higala:
--Pahibaloon kó ikaw nga akó dili nį mopadayon sa atong gikasabutan, nga maó ang kaminyoon. Dili mahimo nako sa pagbudhi sa akong gugma, sa akong "conciencia". Akó wala mahigugma kanimo ug usa ka magtiayon nga wala magbinatiay, maoy magtiayon nga alaut. Pasayloa akó sa akong kalapasan.
Imong matinahuron,
Socorro ESPINOSA.
VI Dili tiaw ang kasukó ni Pael ug mga ginikanan niya sa pagkabasa sa sulat ni Socorro. Tungud sa kapungot ni Pael, gipamuak ang mga basoug kopa nga andam unta sa kombira ug ang mga manók, kanding, aslonon ug hangtud ang mga iring, gipanigbas ug gipamutlan sa liog. Ang mga ginikanan ni Pael midangop sa ilang manlalaban aron unta sa pagsumbong kang Koring sa Hukmanan; apan ang manlalaban igo lang miingon nga "walay mahimo", sanglit dili mapugós ang babaye sapagpamana sa usį ka lake nga walį niya higugmaa.Sa balay ni Pael, ang tanan lonlon kasukó ug kaligotgot. Ang mgabinatonan, sa pagtan-aw nga gipamunggutan sa liog ang mga manók, isigpanago ug dagan kay gipakaingón nila nga sila ang isunod.
VII Ug si Kolas? Sa pagkasayud ni Kolas sa nahitabó, mipadulong dayon sa balay ni Koring punó sa kalipay kay abi niya nga maiya na gayud si Koring ug siya ang mabana. Nakita tuod niya si Koring nga nagmasulub-on, nagbakhó sa tambuanan ug iyang gipangotana:
--Unsay naingnan, Koring, nga nagmasulub-on man ikaw? Akó nahibaló sa nahitabó kaninyo ni Pael ug buut unta nako isaysay kanimo nga akó mianhi sa pagtuman sa akong saad: ang pagpangasawa kanimo.
--Karon dili na mahimo ang tuyo mó. Ulahi ka na kaayo--mitubag si Koring.
--Nganong dili? Unsa kining lalanga? Maó ba kini ang imong igasa kanako tapus akó nimo pahulata?
--Kolas, dili mahimo lagi--misulti paghinay si Koring--adunay dakung kabilinggan. Akó babayeng talamayon....
--Sulti, sulti kong unsa kanang kabilinggana!
--Akó nagsabak ... tuló na karon ka bulan ... Kong wala pa unta akó nimo loibi, dili akó maingon niini. Apan akó imong gitukmod sa kadautan. Pasayloa ang akong kahuyang ug kong ikaw nalooy kanako, pasagdi akó nga magpadayon sa paghigugma kanimo ug pag-antus sa akong kahimtang. Oo, gihigugma ko ikaw, apan dili akó mamana kanimo kay dili akó takus ug angay pang pangasaw-on....Si Koring wala makatapus pagsulti: miluum paghilak. Si Kolas usab, sa atubangan sa mga pulong sa iyang hinigugma, nahiurong, wala makatingog, mikurog sa kasakit, sa kapungot ... Unya nanaog sa walay panamilit, naglakat nagdangoyngoy, samtang si Pael, ang nakapamabdus kang Koring, nga nagpasalipod sa usa ka punoang mangga, nagkatawa, nianang katawa nga punó sa yawan-ong pagbiaybiay.Si Kolas, sa dalan, nagkanayón:
--Dili, dili gayud kasaligan ang mga babaye!
Si Koring usab, sa pagtalikod nį, ni Kolas, mituaw sa pagingón:
--Dili gayud kasaligan ang mga lalake!
Si Paél, nga dih gihapon sa punoan sa mangga, nagbagutbut:
--Dili gayud kasaligan diay ang bugay!
No comments:
Post a Comment