pamalandong

ANNUAL RETREAT SA MGA TAGA SEMINARIO MAYOR –
ariel demecillo dutosme

Grabe parts…first time nako…sakay sa eroplano…akong gisuwayan…pag-ampo ginamit ang breviario kauban ni Bernard akong classmate. Seguro ko nga di na mausab ang samang hitabo mao nga gilunggob namo ang maong kahigayonan sa pag-connect ngadto kang Lord sa aire samtang kami seminarista pa karon sa likod ning paril.
Annual Retreat man gud namo niadtong Oktubre 12-15. Didto kini namo gipahigayon sa Central Seminary sa Royal and Pontifical University of Santo Tomas, sa Manila, maong nakabyahe mis kahanginan. Didto, nagkabuang mig hinumdom sa among mga salitang ugat at salitang balbal sa paginusapay. Gibauran ko usab ang akong kaugalingon nga di magpunay’g hangadhangad kay masakpan unya ko nga dili taga-doon, nga di-ingon-nila.
Akong gidala sa akong pagretreat ang tanan kong gibati; ang kahangawa, kalipay, kahinam ug kabalisa. Mga pagbati nga bunga sa paghunahuna nga mao na kadto ang katapusang retreat namo isip laygo. Kay sa sunod namong retreat di na mi seminarista. Dugang pa niini mao ang gastohan sa umaabot nga ordinasyon kay mosugot kami’g sa dili, maapil mang gyud nang kwarta. Morag apiki ra ba gyud ko anang bahina kanunay. (Ilabi na gyud sa sitwasyon nga kung momahal ang lana, momahal pud ang mga palaliton tulin pas manatad, apan kung mobarato gani ang lana, dyutay ra gyuy nius-os.) Gastohanan, maoy napahimug-atan kos akong pangisip.
Samtang didto mi sa atubangan sa main building sa UST, kalit nga misuol ang sakit namo; kalit kami nga pagkaging sa dihang may misyagit og picture brothers! Ug sa dihang ako ang mikuhag hulagway sa akong mga kalumon, wa ko kaalinggat nga nahulog diay ang akong pitaka gikan sa akong camouflage nga karsones. Gibundakan pa gyud mig ulan di nanagan mi. Pila ra may sulti, ug sukad niadtong gutloa wa na gyud mi magkita ug sa akong pitaka.
Nagsugod na ang among retreat. Mouliot gyud sa kong panumduman ang kwarta nga gastohan sa ordinasyon ug ang kwarta, ID ug atm card nga nahiuban sa akong pitaka. Kwarta ang akong gipakadak-an og hunahuna…kwarta pud ang nawala. Nisulod ko sa kapilya, nakighinabi sa atong Ginoo ug as usual kahilom ang miputos sa akong kinatibuk-an samtang nag-alindasay ang akong galamhan kay nawad-an lagi. Ang pag-ampo ko niadtong higayona daw ang bugno ni Jacob ug sa Anghel sa Dios. Wa lang ko dangtig kaadlawon didto. Mi-surrender ko. Nakapamalandong ko nga basin mahimo kong nawong og kwarta kung magpunay kog palandong og kwarta.
Kwarta kadtong akong gihunahuna…kwarta pud ang nawala. Ug naamgohan ko nga kadto diay ang kinadak-ang gasa sa Dios kanako sa akong pagretreat. Ang akong gisaligan niadtong panahona dili si Jesus kay dili siya ang akong gisaligan, nabanga kos laing butang nga unta usa ra may kinahanglan niadtong higayona; ang pagtagamtam sa gugma ni Jesus diha sa pagpamalandong. Gasa kadto tungod kay gumikan niadtong hitaboa, nahinumdom ko nga walay mas maayo pang saliganan kay sa Ginoo. Hinaut nga nakatampo kadto sa akong pagtubo isip usa ka Kristiyano kay kasagaran sa mga pait nga hitabo,(matud pa ni Fr. Mark) diha man motubo ang atong pagkatawo.
Diha sa pagkabuak sa kabhang nga atong gisaligan, makagawas ug makakita kitag mas maayo pang kalibutan kay sa kaseguruhan sulod kabhang. Seguro lagi apan ngiob man pud.

talidhay

SMILE !

She smiled at a sorrowful stranger.
The smile seemed to make him feel better.
He remembered past kindnesses of a friend
And wrote him a thank you letter.
The friend was so pleased with the thank you
That he left a large tip after lunch.
The waitress, surprised by the size of the tip,
Bet the whole thing on a hunch.
The next day she picked up her winnings,
And gave part to a man on the street.
The man on the street was grateful;
For two days he'd had nothing to eat.
After he finished his dinner,
He left for his small dingy room.
He didn't know at that moment that he might be facing his doom.
On the way he picked up a shivering puppy.
And took him home to get warm.
The puppy was very grateful
To be in out of the storm.
That night the house caught on fire.
The puppy barked the alarm.
He barked till he woke the whole household
And saved everybody from harm.
One of the boys that he rescued
Grew up to be President.
All this because of a simple smile
That hadn't cost a cent

gamayng maayong buhat

MAKING A DIFFERENCE

A friend was walking down a deserted Mexican beach at sunset. As he walked along, he began to see another man in the distance. As he grew nearer, he noticed that the local native kept leaning down, picking something up and throwing it out into the water. Time and again he kept hurling things out into the ocean. As my friend approached even closer, he noticed that the man was picking up starfish that had washed up on the beach, and, one at a time, he was throwing them back into the water. My friend was puzzled. He approached the man and said. "Good evening, friend. I was wondering what you are doing." "I'm throwing these starfish back into the ocean. You see, it's low tide right now and all of these starfish have been washed up onto the shore. If I don't throw them back into the sea, they'll die up here from lack of oxygen." "I understand," my friend replied, "but there must be thousands of starfish on this beach. You can't possibly get to all of them. There are simply too many. And don't you realize this is probably happening on hundreds of beaches all up and down this coast. Can't you see that you can't possibly make a difference?" The local native smiled, bent down and picked up yet another starfish, and as he threw it back into the sea, he replied, "Made a difference to that one!"

Daygon tang imong kaulay

Karon ug sa walay katapusan

Kay sa Dios gikahimut-an ang

Katahum mong kaanyagan

Mahal nga Raynang langitnon

Maria Birhen nga walay ingon

Kanimo karon akong ihatag

Kasingkasing nakog kalag

Kaloy-an mo ako inahan

Dili mo ako pagbiyaan.

usa ka masulub-on kaagi

Ang balay sa Kagamhanan nagdilaab sa kasiga. Kaniya, sa sulod ug gawįs,naghari ang sugįng dagitabnon ug bisan sa layó ang kahayag sa maongsugį nakita ug hialinggatįn sa tanįn.Niadtong gabhiona gisaulog ang katapusang bahin sa tulomanon sapagdawat sa Gobernador General ug kauban nga nannaw sa lalawigan:ang "baile oficial" nga hinatag sa Kagamhanan.Ika 8.30 ang takna sa gabii.Ang mga dinapit nagabut-abut. Ang mga automobil, mga "carruaje" ug mga"calesa" nagsunod-sunod paghunong sa ganghaan sa balay sa Kagamhanan,aron sa pagbilin sa ilang mga hamili ug mga halangdong sumasakay.Ang duhį ka polis nga nagbantay sa dalan walįy pahulay kay samatag-salakyan nga moabut kinahanglan nga silį molihók ug tudloan nilaang "chofer" kun mamilino kong asa mohunong aron sa paghulįt sa ilangmga agalon.Sa maong ganghaan dihį usab ing duhį ka ginoo nga nagsapót sa"chaquetilla" ug maoy nanawat sa mga dinapit ug maghatud niini ngadtosa itaas. Bisan sa laing dapit ang mga manawat, sumala sa sugo samaayong pamatasan, maó kadtong mga tawo nga maalam ug takśs, niadtonghigayona ang mga naghikay sa sayaw daw nalipįt kay ang duhį ka tawonga ilang gitugyanan sa pagdawat sa mga dinapit dili man mga takus:ang usį maoy usį ka olitawong bagos, anak sa usį ka sapiang banay,nga dili gani mahibaló molitók sa kinatsilį ug ang ikaduha usį kabatan-ong kabanay sa usį ka hataas nga punoan nga labķ pang walįykatakus kay gani sa iyang mga pakigsulti sa mga dinapit hidungganmįn kini: "_Pasa usted aqui en este escalera_".Sa atbang sa balay nga gisayawan, nagpundok ang daghang mgatawo. Kadaghanan kanila mga kabśs ug panapót, apan ang tanan dawdinanķ sa usį dį ka tuyo: ang pagtanaw niadtong dakung "baile oficial".Sa laing dapit usab, dili halayó sa maong pundok, dihay laing pundokug maó ang sa mga _chofer_ ug sa mga mamilino (cochero) nga, aronba kahį sa pagpawagtang sa ilang katulog kun inaghat bį sa ilangpagkatabķan, nagaaliron sa pagsulti-sulti ug pagtabķ kutob sa ilangmakita ug hinumduman.Tagsa dį, sa moabut nga dinapit, minyo kun dili minyo, dalaga kunolitawo, tigulang kan bata, punoan kun dili punoan, nga, inigsulodgayud sa ganghaan sa balįy sa Kagamhanan, dili pabawonan sa mgatawo sa duhį ka pundok nga dihį sa atbang ug mga hukom, pasumbingay,kantalita kun tiaw nga usahay mahalang pa kay sa siling kulikut....Usį ka "chofer", pananglitan, nagkanayón: "æKinsa kanang bag-ongnahiabut? Aw si Tatang Urabog man diay kanį nga nagdalį sa iyangasawa nga suki nako sa pamahaw."Usį ka "cobrador" mitingog: "Hangtud diay si Don Lucas, ang hari sa mgabalasubas nga nakahurot sa akong sinilas, dinapit sa "baile oficial",ug pusturawo ra bį. æDili ba kahį maó kanang sapina ang giutang satindahan sa akong agalon?"Usa ka laing manķningil nahiulpót pagkalit sa pundok ug nagkanayón:"Peping, Peping, tan-awa dį si Sancho; nagsiga sa mga "brillantes",sinaw kaayog sapin, hapsay ug hinapay, daw usį ka "principe", silabónmaó kanį ang pagaatangan natong tuló ni Garitoy: utangan ug usį katuig sa among "Nueva Fuerza", usa sa "El Demócrata" ug sa inyong"Boletķn Católico" ni Pari Cuenco duhį ka tuig, hangtud gani nga...."Dinhi walį makatapus kay usa ka babaye misinggit kanila: "Uy, sabakamó dihį".Usį usab ka tingog sa pundok, nahikugįng, ug nakanayón: "Sus...Kadaghag alahas nianang babayhana! æDiin kahį kanį niya nga si Andong,ang iyang bana, kawani man lang nga nagdawat ug 40 pisos bulan-bulan?"Mihunong ang laing auto ug usį ka "chofer" nagkanayón: "Ay-yay, tan-awadį ninyo si Ginang Tamislat, gigunitan sa siko sa iyang bana. Kanangbabayhana, sukad lang makabana sa igsoon sa usį ka Haring--Bastos,dili na paigo sa iyang sinina sa pagkagarbusa ug pagkapalabilabihon".Dihay tingog usab nga nabati: "Bantay kamó kay anķa na si Pancració,ang mamsa sa mga "contrabandista" sa ampiyon..... Dinapit diay usab sa"baile oficial" hangtud ang mga "contrabandista".Nahiabut ang usį ka babaye nga ang panapot "lujo" kaayo; maó dangusį. Ang duhį ka polis mitutuk kaniya ug unya nangatawa sa likod. Usįsa mga "cochero" misinggķt: "Ayo-ayo, inday, dihį sa taas". Hisayrannga kadtong babayhana karaan diay nga "bailarina" sa Cabaret ngagitagaan ug "tarjeta de invitación" sa "mensajero" sa usį ka buhatansa Kagamhanan.Mihunong ang usį ka automovil ug mikawas ang usį ka ginoo nga nagsapótsa "chaquetilla". "æKinsa kanį?"--nabati ang usa ka pangotana sapundok nga atbang sa pundok sa mga "chofer". Ug usį ka tubag nadungog:"Kanį maó si manlalaban Bulldog". Ug ang kadaghanan nangatawa.Kini ug ubang pang mga tabķ, libįk ug mga kamatuoran, maó ang nabatiniadtong duhį ka pundok; apan ang pundok gayud nga labķ kaayongtabķan maó ang sa mga "chofer" ug sa mga "chochero" kay hangtud angkinabuhi nga tago sa mga dinapit nga nangabut, labķ na gayud ang sapilį ka mga minyo nga babaye nga ginatawag natog hamili ug dungganan,giukat-ukat ug dihay uban pa nga nangisog sa pagingon nga "matuodgayud kanį kay gisakay man gani ning among...."Wala mahinayón ang sulti kay ang tanang migahob; ang Gobernador Generalnahiabut ug ang duhį ka polis mituhóy daw _poste_ ug gisalibay pagkalitang ilang mga tinostos: miyukbo sa labawong punoan sa Kapupud-an. Sapagkataod-taod nabati sa taas ang "Marcha Nacional Americana" nganagpahibaló sa tanan sa pagabut sa maong punoan.Sa taas sa dakung balay, lain usab ang talan-awon. Ang kahayag samga sugang dagitab-non, ang kagahob sa mga dinapit, ang katawa ug,labi na, ang hugyaw sa "cantina", diin nagpundok ang daghang mgatawo ug diin ang mga saro ug mga botilya walay puas ang panagsingki,maoy unang mapaniid.Sa hawanan, didto nakita ang matahum ug hamiling kababayen-an nga,sama sa usa ka tuhog sa mga mahumot nga manól, nagakutay ug nagaalisa kadaplinan. Ang uban kanila nanagsultisulti sa hinay, apan angkadaghanan naglingawlingaw lang sa pagpamaypay ug panan-aw sa mga"bombilla" sa sugį, kay sukad sa ilang paglingkod walay miduol kanilanga mga higala aron unta sa pagkolokabildo, daw silį, hinoon gidapitlang aron palingkoron sa hawanan, duolon kong panahon na sa sayaw,unya biyaan ug talikdan human sayaw, aron makapamaypay ug maugį angsingot, ug maó dį kini ang buhat hangtud inigkatapus.Sa taliwala niadtong kadasig sa tanan, usį ka ginoo, maligdong angpanagway niya ug minyo, naglingkod sa usį ka dapit nga may pagkahilitug nagtungok. Walį siya molakip sa kalipay sa kadaghanan ug dawgiabut siyag dakung kaguol, usį ka kasakit nga milagbas sa iyangkasingkasing sa kalit, ug kining tanįn nakita sa iyang pagkabalhinniadtong gabhiona. Nagsalig kuot sa iyang bulsa ug nagsalig tanaw sausį ka papel nga daw sulįt nga iyang hikit-an. Ug nagkanayón:--æUnsa kahį kini? æSulįt bį kini ni Petra? æIya bį kiningagi? æNakaako bį siyį sa pagloib kanako sa ingon? Daw dili katohoan;daw katohoan usab. Si Marcelo matuod kanunay sa amo ug magduawan; giyaakong kompare ug nanigsuon kanamo; apan akong napaniid usab nga tanįnniyang mga pagabiabi ug pagatiman ginahatag kanunay sa akong asawa.Ang ginoo nga namulong sa ingon mao si Diego, ang bana ni Petra,usį ka hiilhang molopyo nga naghupot ug katungdanan sa Kagamhanan,usį nianang kanganlan tag "maayong-tawo", nga niadtong gabhiona,inay malipay ug magsaulog sama sa kadaghanan, nag-antus sa mgamapintas nga duhaduha, tungud sa usį ka sulįt nga iyang hikit-an sasalog ug natagak pinutos sa usį ka panyong mahumot nga kaugalingon niPetra. Nakakita siya sa pagkatagak ug nakita usab niya nga dihį gikansa sabakan ni Petra sa higayon nga kini mitindog aron sa pagkigsayawsa usa ka batanong mananambal.Apan, æunsay pulong sa sulat? æUnsay sulod niadtong tampalasangsulat nga sa kalit nakapunó sa panumduman ni Diego sa mga mapintasnga dag-om? Sumala sa hisayran, sa human ang tanang hitabo mabutyagsa tibook lungsod, ang maong sulat nagingon:"Marcelo:--Nasayud ka nga dili unta akó mouban sa pagtambong niagsayaw karon. Nagpuot hangtud karon ang akong ginhawa-an sa kasukótungud sa imong gibuhat sa miaging gabii. Apan, mianhi akó aron sapaghatag kanimo ning sulat ug aron sa pagsudya sa imong halangdongnawong tungud sa imong mga gibuhat. æUnsay hinungdan nga sa panihaponsa ka Bonillas (bansagon kini sa usį ka hataas nga punoan na lalawigan)mitambong man si Charing? Tungud kay imong gidal-dal gayud. æDilika maulaw nga makigtupad nianang babayhana nga ang mga matį nagpulįsama sa karnerong ihawon ug ang mga ngabil naglambi sa hilabihan na ugpanawįy? Kong maó na lang kanang dagaha ang imong kaibgan, maayo panga maghikog ka."Sa miaging sabado nagkita kita sa sine ug æunsay gibuhatmó? Nakapuling gihapon sa akong mga matį: miduol ka kanako makausį,apan sukad sa sinugdan hangtud sa katapusan ikaw didto lingkod, dawmakalilimos ug sama sa usį ka ulipon, sa luyó ni Carmen. Sa pagduolmo kanako, įko pa gani nga gipatindog si Soleng (ang anak nila niDiego) aron ikaw mao ang motupad kanako ug si Meding akong gipadalįkang Diego sa silong aron manginum silag "sorbete"; apan ikaw igolang nakigsultig makadiyot ug mibalik sa "palco" nila ni Carmen,æIngnon ba nimo niini pagbalus ang akong gugma ug pagpangga kanimo?"Marcelo: Akó anķa karon dinhi aron sa pakigsulti kanimo. Buut untanako hisayran sa imong mga bįbį ang imong tuyo kanako. Akó imonggitanyagan sa imong gugma, akó imong gigukod ug gipahaylo sa mgamalimbungon damgo sa usį ka umaabut nga walį ko hiilhi, ug unya sadihį nga akó imo nang hiapsan, sa dihį nga akó nahulog na sa imongmga kamut ug nga ikaw daw natagbaw na sa imong tanang tuyo kanako,ikaw nagpahilayó na hinoon ug halus na gani kanako makigsulti."Hunahunaa bayį pagayo ang kalisud sa akong kahimtang ug ang gidak-onsa salį nga akong nahimo. Ikaw dili makasukod niini kay ikaw olitawoman, kay ikaw lake, ug ang lake, bisan asa dapit ug bisan unsaydangaton niya sa mga away sa gugma, lake sa gihapon. Apan akó, akónga minyo, akó nga adunay mga anak, akó nga hangtud karon giilį sakatilingban nga dungganan ug hamili, æunsay akong dangaton ning akongmapintas nga kahimtang? Ang kaulawan, ang kamatayon ug kong dili kini,ang bilanggoan"."Pagkaanugon sa akong pagpangga kanimo! Kaanugon sa akong hilabihanggugma! Si Diego akong gilimbungan tungud kanimo; giantus ko angmga kapaitan tungud kanimo; walį kó tagda ang mga tabķ ug mga libįksa mga tawo tungud kanimo; tanan, gugma, kalag, dungog ug hangtudbahandi gihatag ko kanimo kay matud pa nimo: "sa tanang binuhat ningkalibutan, sa ibabaw sa tanang butang, anaa akó, akó nga gihigugmanimo labaw pa kay sa imong kinabuhi"."Apan, malimbungong saad! tampalasang tuyo! Bisan pa ning tanan,dili kó ikayugot ang akong maitum nga palad. Sa kalibutan, ædili akódį ang babaye nga nakasalį sa ingon. Ang langit, matud pa, napunó samga makasasalang nagbasul ug nagtapat. Kana bitaw si Carmen æunsa mansiya? ædaga bang putli? ædili bį usab gikan sa kalapukan ang tanangdayan-dayan ug mga hiyas niya? Akó dili mosaway, apan akó mokatawa,ug mokatawag kusog, sa atubangan sa kaputli ug dungog nianang mgabag-o mong higala. Ikaw nasayud nga hangtud karon sa katilingban natotanang managsama: ang may ulįw ug walay ulaw."Pasayloa nga gisulatan ko ikaw ning sulata. Dili mahimo nga lilungonko pa ang akong gibati ning mga adlawa. Ug aron sa paghusay ning tanan,pangayuon ko unta nga ikaw moari sa amo sa dominggong umaabut, aronsa pakigsulti sa minaayo ug aron sa tagsatagsa nato ka kasingkasingwala bisan usį ka tulo nga hiló nga atong pagabalunon hangtud saatong lubnganan. Moari ka diri sa ika 9 sa buntag kay nianang taknaasi Diego walį diri ug atua na sa "club."Hangtud sa domingo.Petra.Natapus ug togtog ang panoni ug ang sayaw nahunong. Tagsatagsa kababaye isigpamauli sa ilang mga lingkoranan hinatud sa mga lakeug kini silį upod isigbalik sa ilang dapit. Si Simón usa sa mgamisayaw, nagkanayón sa iyang higala: "Pagkalalim nga sayawan nianangbabayhana! Gaan pa sa gapas ug unya may pamatasan ug dili "delicada"sama kang Aurora nga dili gayud papiit."Si Diego mitindog sa iyang gilingkoran ug giduol si Petra. Gitunolniya ang panyo nga nagputos sa sulįt nga iyang hikat-an ug miingon:"Kining panyo mo nahulog sa imong pagsayaw ug maayo gani kay akonghikit-an". Ug unya si Diego, sa walay pagpakita bisan diyutay ngakasukó, nangotana: "æUnsa bįy sulod ning panyoa nga anķa may mao rangsulat?" Si Petra, sa dakung kalinaw, mitubag usab: "Pinulpog kanį(polvos) nga akong gisulod ug sobre".Si Diego migulį ug nakigtipon pagbalik sa mga kalaken-an nga naglainpagpundok. Nakita nga siyį nagmasayag nį ug nagmalinawon. Mitogtogpagbalik ang panoni ug ang sayaw, nga nagakadasig sa matagtakna,nakapaukay pagbalik sa mga dinapit. Si Petra nakita nga walįy pahulayug walįy honi nga dili niya sayawan; sa laing pagkasulti, walįy"fox--trot" ug "one--step" nga dili siya kuhaon ug sayawan sa iyangdaghang mga higala. Usį kanila maó ang usį ka olitawo nga ambungan,maputi kay kaliwat ug katsila, lagsik nga manglihok-lihok, masayagug malipayon ang panagway, higalang pinili sa kababayen-an ug timaanniini maó nga niadtong sayawa siya dį ang nagutas ug tabok-tabok sapagtiaw ug pagtupad-tupad sa mga babayeng dinapit. Ang maong olitawodili laing kong dili si Marcelo.Si Diego walį mosayaw niadtong gabhiona. Mitipon siya sa pundoksa Gobernador General ug mga hataas nga punoan sa kapupud-an ugsa lalawigan. Ang maong pundok diha duol sa kantina ug uban sa mgananagalirong nagdalį pa sa kopa nga "wisky--soda." Ang GobernadorGeneral nahimong tabķan sa dakung kalipay sa mga punoan sa lalawiganug naghisgot sa iyang mga kahibulongang pagpamasol sa dagat sa Palawanug sa iyang mga pagpangayam sa "tamaraw" ug uban pang mga mananap ngaihalas sa kalasangan sa Mindoro ug sa mga pulo sa Joló. Naghisgot usabsiya nga didto sa Amerika adunay batasan nga lain kaayo sa batasan samga pilipinhon: maó ang panagbulag sa mga managtiayon. Miingon siyanga kong ang bana ug ang asawa dili managkauyon sa ilang panagpuyo,kong pul-an na bį kun nalapas ba ang panumpa sa kaminyoon nga nahimosa atubangan sa parķ kun sa maghuhukom, ang katilingban ug ang balaodnaghatag ug usį ka panabang: maó ang kabulagan, diin ang tagsatagsamakahimo sa pagminyo pagusab.Si Diego nakabati niining tanan ug ang iyang panumduman mibalikpagitum tinabunan sa mga makalilisang dag-um. Mibulag siya sa pundok,sama sa pagbulag ug paglikay sa usį ka tawo nga malisang magatan-aw ugsanawan sa usį ka bung-aw nga halaum kaayo ug mangitngit. Gipalandongniya ang iyang kahimtang, nahinumdum siyį pagbalik sa mga makalitongpulong sa iyang asawa nga nahipatik niadtong sulįt; gipalandong niyaang umaabut sa iyang banay ug labi na sa iyang mga anak, ug unyatapus nķng iyang mga pagpalandong mikalit siyį pagingon sa iyangkaugalingon: "Kabulagan! Ang kabulagan gitukod alang sa mga talawįnug sa mga walay ulaw; apan sa mga may ulaw ug mga matuod nga tawo,ang mga salį nga magabuling sa balaanong ngalan sa kaminyoon, usįda ka tambal ang makahugas ug makatubós: ang dugó sa kinabuhi." SiDiego milingkod sa usį ka lingkoranan, tupad sa usį kawani sa Buhatansa Tesorerķa Provincial nga tigulang ug nagdukį, ug nagsubaysubay samga sulti sa Gobernador General.Natapus ang sayaw. Si Petra migulį ug nangita kang Diego. Ang iyangmga higalang lake nahibulong sa iyang paghisum-ok niadtong dapit samga hubog nga nanimahog tabako, wisky, sirbisa ug uban pang mga baho,ug nangotana kong asa siya. Mitubag: "Nangita akó kang Diego". Hikit-anniya si Diego sa usį ka daplin ug iyang giingon:--Diego, tana; mamauli na kita.--Dili akó makapauli pa kay ihatud namo ang Gobernador General sabapor. Una lang sa ato.--mitubag si Diego sa dakung kalinaw ug sawalįy pagpailį nga siya adunay gikasub-an.--Wa man akoy uban, mosakay lang akó sa auto ni kompare Marcelo ugiya akong ubanan sa ato--mitubag si Petra.--Ikaw lang; maayo hķnoon.Si Petra mitalikod dayon ug sa linaktan nga iktin-iktin, binirįang saya sa taas aron makita ang mga sidsid nga binuldahan sa iyangkamisón, nangita kang Marcelo. Kini iyang hikit-an ug gisultihan niyanga si Diego moadto pa sa bapor aron sa paghatud sa Gobernador Generalkuyog kang Sindulfo Bonillas ug nga siyį anha lang pasakya sa auto niya(ni Marcelo) ug maoy paubanon hangtud sa balay nila.Sa pagkataotaod, nanganaog tuod si Petra ug si Marcelo ug nanakay saauto. Sa dihį na sila sulod sa sakyanan, usį ka _chofer_ mitaghoy,nianang undang taghoy nga mabati kanunay sa mga dula kong managkuyogna ug managparayganay ang mga hinigugma.Tapus ang pila ka adlaw sukad sa pagduaw sa Gobernador General salalawigan, ang tibook lalawigan naukay tungud sa usį ka makalilisanghitabó nga nalilong sulod sa dugayng panahon.Gisugilon nga usį ka domingo niana, usį ka ginoong talahuron nganaghupot ug katungdanan sa Kagamhanan, misakį paghinay sa iyangbalay ug, binitbit sa kamut ang usį ka "revolver", misulod paghinaysa usį ka lawak. Hikaplagan niya nga ang iyang asawa naglapas saiyang pagkaminyo uban sa usį ka ambungang lake nga "mestizo" ug iyanggiluthang ang duha ka makasasala. Ang lake nakalukso sa tamboanan ugwalį maigó. Ang babaye migakus sa bana, ingon man ang iyang mga anak,ug nalukmay ug walį na makaluthang.Ang usį usab ka balita maó nga usį ka domingo sa buntag, samtang angbana didto sa "club" nagdula sa "poker", gipahibaló sa usį sa iyanganak nga ang iyang asawa adunay katipon sa lawak. Ang bana mibiyasa sugal ug, binitbit sa kamut ang "revolver", misaka sa balay uggidasmagan ang pultahan sa lawak. Ang lake nakalukso sa tamboanan,apan napiang kay naigó sa luthang, ug ang babaye walį maunsa kaynakagakus dayon sa iyang bana.Ang ubang mga sugilanon nagingon nga ang asawa hisakpan sa iyangbana nga nanapaw sa iyong kompare ug nga ang bana, sa paghisakopkanila, migamit sa "revolver", apan walį makaluthang kay ang "iring"nga kompare mihatag ug usį ka "cheque" nga duhį ka libo ka pisos,aron lang lilungon ang tanang nahitabó. Ang lake misaad usab ngamolangyaw siyį aron dili na lang patyon. Matud pa, ang bana, sanglitsugarol ug nahutdan na sa sapi tungud sa iyang kanunayng kaparot,misugót ug midawat sa "cheque" nga maó ang bili sa iyang dungog.Kini ug uban pang mga sugilanon maoy nabati niadtong mga adlawa ug maókanunay ang ginasultihan sa katilingban. Walį bisan usį nga nakatinosa matuod nga nahitabó kay kini nalilong man ug maó day nadungog samga silingan ang duhį ka butó sa "revolver" ug ang tiyabaw sa mgabata ug tapus niini ang tanan nahilum ug walį nay timik sa balay.Ang Pangulo sa Kapolisan, kong pangotan-on, igo lang motubag nga walįsiyay labut ug walį siyay kalibutan. Ang iyang mga "detective", ngamaayong--lake manakop sa mga daga ug olitawong kabśs nga managtagbosa luyó sa mga tayakan sa Karbon ug sa Fuente Osmeńa sa mga gabiingmadulom, igo lang miingon: "æKinsay mosusi nianang mga higala saGobernador General ug sa mga labing hataas nga punoan? Daku nį kananghitaboa ug ang Kapiskalan mao ang may katungdanan sa pagsusi."Ang mga mantalaan, walay tingog usab. Hamiling banay ang nahitaboanug dayag na lang nga angay sa tanang mga pagtahod ug dili maayo ngaang ilang mga ngalan manggulį sa mga tudling sa mantalaan. Labut pa,wala sa "report" sa Kapolisan ang hitabó nga ginasultihan sa mga tawoug si "reporter" Saró (angga sa mga dagkug-kaon) humanį magmantalag usįka sinulat diin nagmahay siya tungud kay sa mga "report" sa Kapolisandili gayud manggula ang mga ngalan sa mga "criminal" ug mga tulisannga _hamili ug dungganan_ ug maoray igkita kanunay ang ngalan sa mgawalį hiilhi sa atong katilingban. Ang maong sinulat natapus gani ningmga mosunod nga pulong nga kanunay niyang balikbalikon: IGUALDAD ANTELA LEY.Ang Kapiskalan daw walay kalibutan sa tanang nahitabó. Sanglit walaymisumbong kaniya, walį usab siya maglihók. Humanį magpahayag ang usį kaPiskal: "Kami molihók kong adunay mosumbong dinhi sa among Buhatan". Saingon tuod niana, walay kapoy, walay "disgusto" ug dili pa mailį sa mgatawo kong may katakus ba ug kaalam ang Piskal kun walį. Ug gibalikbaliksa Piskal ang iyang natun-an sa Derecho Constitucional ni Santisteban:"Cuando un poder se excede, invade la esfera de otro, viola un derechoindividual ó social". Busa, ang may katungud sa pagsusi sa nahitabódili ang Kapiskalan kong dili ang Kapolisan.Gidangtag usį ka tuig una mahilum kadtong mga tabķ ug mga sugilanonmahitungud sa nahitabó sa balay ni Diego.Sulod sa maong panahon, nahitabó ang pilį ka mga butang nga walįmatago sa mga matį sa mga molopyo sa lungsod. Pananglitan: si Marcelo,ang batan-ong katsilan-on, nawalį sa hilum ug walay nasayud sa iyanggidangatan. Si Petra maó usab: nawalį lang sa kalit ug giingon ngamiadto sa usį niya ka kabanay sa Samar. Si Diego migikan padulong saManila. Ang anak nila nga gagmay, si Soleng ug si Meding, hikit-ansa mga tawo sa "Asilo de Huérfanos". Si Diego miluwįt, sa iyangkatungdanan ug gibaligya ang iyang tanang mga balįy ug yuta.Usį ka buntag, usį ka higala ni Diego, magsusulat siyį, nakadawatning sulįt nga mosunod gikan sa Manila:"Rafael: Ikaw kay magsusulat nakabasį ka tingali sa gimantala diri saManila mahitungud sa mga walįy ulaw nga naglaglag sa akong kinabuhi. Sa"La Discusión" mabasa mo nga si Petra ug si Marcelo nanggikan padulongsa Amerika aron konó didto silį pakasal. Apan anaa si Bathala! silįmagabayad gayud sa ilang utang kanako.--Imong higala sa gihapon,Diego de Atienza.Ang alaut nga bana, migikan padulong sa Amerika. Walįy nasayud saiyang tuyo.Walį dangtig limį ka bulan, nadungog dayon sa Manila ang usį kamakalilisang hitabó sa usį ka dalan sa siyudad sa San Francisco deCalifornia, diin ang mga nanglakip pulos mga pilipinhon. Ang balitanahiabut pinaagi sa hatud-kawat sa "Prensa Asociada" ug nagingonnga usį ka babayeng maanyag nga ginganlag Petra Aguirre Roxas ug usįka ginoo nga ginganlag Marcelo Mendizabal gipatay, samtang naglakawsa dalan, sa usį ka pilipinhon nga ginganlag Diego de Atienza. Angkasingkasing sa babaye gilapsan sa limį ka bala sa "revolver" ug angsa lake sa duruhį ka bala. Si Diego gisilotan sa Hukmanan sa bilanggonga walįy katapusan (cadena perpetua).Kining makalilisang balita gihulad sa mga mantalaan sa lalawigannga natawhan ni Diego ug dili diriyot ang giabut ug kalisang sagisangputan sa tuló ka mga higala nila, ingon man dili diriyot angmga babaye nga sukad lang sa nahitabó walį na pakita sa mga sayaw uguban pang pangilin sa katilingban.Milabay ang limį ka tuig ug si Diego, nga walį makaantus sa "clima"sa Amerika ug sa mga kaguol nga iyang gibati sulod sa bilanggoan,namatay. Ang katapusang sulįt niya kang Soleng ug Meding nga iyangmga anak, ang gibilin niya sa "Asilo de Huérfanos", nagingón:"Hinigugma kong mga anak:--Akó masakiton kaayo ug tingali inigkadawatninyo ning sulįt akó patay na. Tapus nako tubsa ang ngalan ninyo ugang ngalan nako, dawaton ko ang kamatayon sa dakung kalipay. Gikalipayko usab nga natuman ang tinguhį ninyong duhį. Wa nato mapatay ang mgabanyaga dihį sa ato; apan diri hisakpan ko gayud. Nakita ninyo ngaang akong tinguhį maó da ang pagbilin kaninyo usį ka dungog ug usį kangalan nga walįy buling, ug magahulįt akó, sukad sa ilalum sa akonglubnganan, nga kamó dili malimut sa akong kaagi ug dili malimot nga angngalan ug dungog nga gibilin ko kaninyo linukat sa usį ka bahandi ngamaó day makahatag ang mga tawong dungganan: ang bahandi sa kinabuhi. Sakatapusan, iampo ang inyong amahan kang Bathala.--Diego de Atienza.Si Soleng ug si Meding buhi pa ug dinayeg sa tanan tungud sa ilangpagkabuotan. Nangadakś silį sa walįy pagkaibog sa mga silaw, dungog,honi, kabantug, bulawan ug kalipay nga ginatanyag kanunay sa atonghamili, dungganan ug matahum nga katilingban.KATAPUSAN.

ang bana, bana sa gihapon

ISi Anįs ug si Usting maoy usį ka bag-ong magtiayon, apan dili tinamodsa balangay, kay silang duhį pulos walay pangita. Tungud kay siUsting sugarol ug mangil-ad ug batasan, siya ug ang maanyag niyangAnįs kanunay lang nagboksing; ang ilang pagpuyó walay kalinaw.Usa ka gabii, si Usting, tapus mapildi sa "burro", misinggit kangAnįs pagingón:--Tungud kay kanunay man kitang away, ang maayong tambal maó angkabulagan. Magbulag kita, Anįs. Ikaw pauli sa inyo ug akó mopauliusab sa amo.--Mapait alang kanako ang pakigbulag kanimo, kay bisan ikawmadaogda-ogon kanako, ikaw bana kó man sa gihapon.--mitubag si Anįs.--Walįy daghang sulti: magbulag kita. Hala pahawa!Ug si Anįs gihan-an ug puspus, gihulga. Kini nagputos sa iyang mgasapot ug nanaog naghilak.IISi Usting sukad sa panagbulag nila, kanunayng hubog. Kanunay usabkaparot sa "burro" ug bulang. Walį nay nahót: namirinda sa mga "Agenciade Empeńos". Lakip ang San Vicenteng karaan, nga gitipigan ug gimahalsa iyang mga ginikanan kanhi, giprinda na lag lima ka sapi sa usį kabiyata nga silingan.Ang balangay naukay: si Usting nawalį, nawagtang, milangyaw. æHainpadulong? Walį hibaloi. Giingon nga nanakay sa usį ka bapor ngamagapanaw ngadto sa Laing-yuta.Ang mga gipagohan niya nanagsubó.IIISi Anįs nagapadayon sa pagpuyó siya rang usį. Karon labi nįng maanyag:walį nay kasuko, wala nį makatilaw sa mga sampalita ni Usting. Apansiya dili makapugong sa iyang mga luha kong magapalandong sagisangputan sa iyang bana. Ug sa taliwala sa iyang mga palandong,nagapangyamyam pagingón: "Kining tanan kong kadaut, kining tanannamong kaguol gumikan sa sugal ug alak".Sanglit batan-on pa ug maanyag, si Anįs giolitawhan sa mga batan-on ugmga hamtong balo, labi nį kay nadungog nga si Usting namatay sa usįka minahan sa Singapore. Usį kanila nga nakaangkon sa gugma ni Anįs,maó si Tiyong, usį ka batan-on pusturawo.Sinulatay nga way puas, kinit-anay bisan asa dapit, katam-is ugkatahum sa mga damgo: mao kini ang kinabuhi ni Anįs ug ni Tiyong.IVMilapas ang duha ka tuig. Si Anįs ug si Tiyong, sulod sa ilanghataas nga hinigugmaay, nagpugong sa pagpakasal. Walį silį pakasaldayon kay gihulat nila kong si Usting buhi pa bį; apan kini walį nagayud idungog.Si Anįs nagilis kay kasal na: moadto nį sa simbahan. Usį ka takna nalang ang kulang. Si Tiyong andam nį usab ug dihį sa luyó ni Anįs. Sapagpanganaog nila, usį ka tawong ambungan nga nagsapót ug "de lana"ang tanan, mahinay ug lihok, nangotana kang Anįs pagingón:--æAsa kį padulong, Anįs?--æKay kinsa ikaw?--mitubag si Anįs.--æWalį ka nį makailį kanako?--Akó walį makailį kanimo. Pahawa!....--Akó maó si Usting nga bana mó, si Usting nga tingali gitohoan nįnimong patay, si Usting nga tapus ang hilabihan pagantus tungud dįusab sa iyang mga salį, karon anķa mibalik kanimo kay buut mangayosa imong pasaylo. æNagduhaduha ka? Tan-awa kining atong handumanan.Gilulho sa tawo ang manggas sa iyang bukton ug gipakita si Anįs saduhį ka larawan nga pinatik nga maó siya ug si Usting. Si Anįs, sanaghinigugmaay pa silį si Usting, kini iyang gisugo sa pagpatik saiyang larawan sa bukton sa iyang hinigugma, aron dili siya hikalimtan.Sa pagkakita ni Anįs sa mga larawan, misinggit sa kalisang ug misakįpagdalķ-dalķ sa itaas ug gibiyaan si Tiyong, ang iyang pamanhonon.--Usting, pasayloa akó! Usting, akó imo sa gihapon!--mituaw siya.--Anįs, pasayloa usab akó. Kining Usting mong tinamay, nagpanggagihapon kanimo.Ang kasal napakyas. Si Tiyong nga andam nį ug namustura nag tinuod,mipauli sa ila punó sa kapungot ug gipamuspusan ang ilang mga binatonanug iring.

divorcio

Divorcio! Divorcio!

Mao kini karón ang butang nga ginahisgotan sa kadaghanan; sa mga minyo ug dili minyo, sa mga sunoy ug mga dumaga.
-Kinsay magpakahilum saatubangan sa usa ka butang nga nagdala ug mga kadautan nga, matud pa sa mga pari, labaw pa kay sa tanang kayo sa ispidno?
Tungud niana, si Utay ug si Sidó, usa ka palarang magtiayon, among hingdunggan nga naglantugi. Ika 9 kadto ang takna sa gabii.
Si Utay, tapus manihapon, mipadulong sa hawanan sa balay, nagtuwang-tuwang sa usa ka lingkoranan nga Viena, namaypay ug unya misinggit pagingon:--Sidó, Sidó, umari ka; aduna akoy ipangotana kanimo. Si Sidó, nga didto sa kosina nagpakaon sa iró, midalidali pagpanghunaw ug giduol si Utay.
---Unsa na Utay?
---Unsa ba kanang gibutang sa Bag-ong Kusog nga konó adunay"divorcio", nga mabulag ang mga minyo, nga balaod sa kabulagan,nga kini, nga kadto...?
---Maayo kana, Utay; kinahanglan gayud nga aduna kitay balaod samaniana....--æKay unsa man lagķ kanį?--misuna si Utay.
--Ang mga magtiayon nga dili magkauyon ug wala na maghinigugmaay, tugotan sa balaod sa pakigbulag ug tugotan usab sa pagminyo pag-usab.
---Nan --uyon ka niana?--nangotana si Utay.
---Uyon kaayo--mitubag si Sidó.--Bisan ibala akó sa kanyon, buut akónga adunay balaod sa kabulagan.
---Ah, dakung lampingasan! -Uyon ka diay sa "divorcio" kay buut ka makigbulag kanako, no? Walay "conciencia"....
---Utay, pamatia akó. -Nabuang ka nga dili mó tagaan ug kagawasan ang tawo ug ang gugma sa tawo? ---nganong dili bulagon ang usa ka magtiayon nga magsali lag away ug kanunay kinarwasay sama sa iring ug iró? Mabulag man gani ang mga kaluha nga managlingkit sa ilang pagkatawo, -ang mga magtiayon na hinoon ang dili?
---Uy, saba diha!--misinggit si Utay.--Nakabig kini ni Utik, kanangkuwanggol nga _escribiente_ nga buut makigbulag sa iyang asawa kay naibog sa usa ka "bailarina".
---Utay, akó uyon lagi. Bisan patyon!
---"Pues" dili akó uyon."--misingka si Utay.
---Ayaw paningka diha.
---Dili usab akó buut nga ikaw magpatakag sulti nianang mga binuang sa akong atubangan.
---Utay, ayaw ug upsa ang akong pailob!--mihulga si Sidó.
---Upson kó ang imong pailob. Ang dili makaantus kanako, nga manaog ning akong kaugalingon!
---Ikaw maoy angay manaog karon dayón.
---Dili akó manaog; kaanindot mog nawong nga magpakanaog sa akong balay nga kaugalingon--mikulihad si Utay.
---Dili ka manaog?
---Dili akó manaog, bisan patyon usab.
---Babaye kang walay ulaw nga misupak sa "divorcio", aron ingnon. Phué!--nanluwa si Sidó.
---Ikaw usab pustantis (protestante) nga lampingasan nga miuyon sa"divorcio" kay buut magminyo sa sapi ni Duray, bisan kini pandakon ug ang nawong puti pay dangol.
Si Sidó walį na makaantus sa mga sulti sa iyang asawa; napalong ang iyang panan-aw, migunit sa "garrote" ug giligid ug bunal si Utay. Kini napaligid sa hawanan ug napakamang. Unya gisakwat ni Sidó ug gipaligid sa hagdan. Si Utay nagligidligid sa hagdan daw baril sa sirbisa. Sa pag-abut sa yuta, si Utay mitindog ug midagan padulong sa balay sa iyang igsoon, diin didto na lang mohigda nianang gabhiona.Nakita sa mga silingan, nga niadtong gabhiona nahikugang tungud sa gubat ni Utay ug ni Sidó, nga ang alaut nga asawa napunó sa lagum ug ang ulo nasisi tungud sa mga bunal sa "garrote". Ang iyang kamut nga wala nakimay pa.
Sa pagkabuntag, ang mga molopyo sa balangay nagpundok-pundok sa kadalanan ug walay laing gisultihan kong dili ang mga samad ni Utay.Ang mga kadapig sa "divorcio" nagkanayón: "Maayo da. Maayo bitaw ngaadunay "divorcio". Buwahan ang asawa nga magsubi-subi, pikahan dayon sa bugha".
Ug ang mga kaaway usab sa kabulagan, nagkanayón: "Maó na gayud ang magtiayon: manag-away gihapon. Siya si Utay angay mag-antus kay bana man niya".Tapus kini ipamulong, mibuthó si Utay nga nagdali paglakaw. Ang nawong punó sa lagum ug ang ulo gibangutag tinabas kay samdan. Ang bukton usab niyang wa gibugkusan ug gibitay sa usa gihapon ka tinabas kay napiang.Ang nawong sa alaut nga asawa, nagkusmod, daw "leon" nga kumakaog tawo.Usa niya ka higalang karaang, si Damiana, sa pagkakita kaniya,nangotana gilayon:
---Naunsa ka ugod?
---Gitampasan ni Sidó.--Nan, -asa ka man karón?
---Adto sa Hukmanan: mangayo akog "divorcio"!
---Susmarosip! æMakigbulag ka?
---Makigbulag!--mitubag si Utay nga nangisog.
---Hunahunaa nga....
---Makigbulag gayud akó! "Divorcio", "divorcio" gayud ang tambal niini. -Kinsay maka-antus sa usa ka banang mananap?
Human nilag sulti, si Utay nagpaturatoy ug lakaw sa dalan ug nagkibut-kibut ang baba. Kutob sa mangotana kaniya kong asa siya,gitubag dayon:--Nangita akog "divorcio". Patyon akó ni Sidó.